Dzieciństwo zajmuje ważne miejsce w życiu każdego człowieka. Trwa zaledwie kilka lat, ale w żadnym innym okresie życia nie dokonuje się tak wiele zmian w tak krótkim czasie i nie są one tak bardzo znaczące dla aktualnego funkcjonowania, jak i dalszego rozwoju. Jest to czas wzajemnego poznawania się, rozpoznawania potrzeb i oczekiwań, uczenia się ich zaspokajania.
Okres między 3 a 6 rokiem życia, który jest określany jako wiek przedszkolny, wiąże się dla większości dzieci i ich rodzin z dużymi zmianami. Dziecko trzyletnie wkracza w samodzielność, będąc jeszcze dość nieporadne i niezręczne. W ciągu dwóch, trzech kolejnych lat zmienia się w sprawnego fizycznie, zwinnego i w dużej mierze samodzielnego człowieka. W tym czasie umysł dziecka jest bardzo chłonny i gotowy do uczenia się wszystkich nowych rzeczy, nie tylko związanych wprost z programem zajęć, jakie oferuje przedszkole. Okres między 4 a 6 rokiem życia jest niezmiernie istotny dla rozwoju myślenia, pamięci i mowy dziecka. W ciągu tych trzech lat intensywnie zdobywa ono wiedzę o otaczającym świecie, samym sobie i różnych zjawiskach zarówno społecznych, jak i fizycznych. W wyniku dojrzewania i uczenia się dzieci w wieku przedszkolnym stopniowo zaczynają rozumieć to, co widzą, słyszą, czują.
Proces myślenia przebiega różnie w różnym wieku. Granice wieku przedszkolnego są względne, podobnie jak granice pozostałych okresów rozwojowych. Jako kryteria rozróżniania okresów rozwojowych przyjęto zmieniające się w toku rozwoju: sposób i poziom poznawania przez dziecko otaczającej rzeczywistości, dominujący rodzaj działalności dziecka oraz specyficzne formy i metody oddziaływania wychowawczego.
J. Piaget wyróżnia cztery stadia rozwoju myślenia dzieci:
- stadium inteligencji sensomotorycznej (1 i 2 rok życia)
- stadium myślenia przedoperacyjnego(od 2 do 7-8 lat)
- stadium operacji konkretnych(od 7-8 do 11-12 lat)
- stadium operacji formalnych( od 11 do 14-15 lat)
Wiek przedszkolny obejmuje stadium II, czyli myślenie przedoperacyjne. W tym stadium możemy wyodrębnić trzy fazy myślenia:
- myślenie sensoryczno –motoryczne;
Jest to myślenie charakterystyczne dla dzieci 2-3 letnich. Myślenie sensoryczno-motoryczne nazywamy inaczej zmysłowo-ruchowym. Jest ono typowym myśleniem w działaniu połączonym z manipulowaniem przedmiotami dla osiągnięcia jakiegoś celu.
- myślenie konkretno- wyobrażeniowe;
Jest oparte na spostrzeżeniach oraz wyobrażeniach odtwórczych i wytwórczych. Konkretność myślenia na tym poziomie polega na tym, że czynności umysłowe dokonuje się za pośrednictwem obrazków, stanowiących wyobrażeniową reprezentację czynności zewnętrznych. Wyobrażenie jest
odzwierciedleniem obiektu, który aktualnie nie znajduje się w polu spostrzeżeniowym. Wyobrażenia mogą mieć charakter odtwórczy (wierny obraz dawniej spostrzeganego przedmiotu) i charakter twórczy (nowy obraz). Dziecko zaczyna posługiwać się symbolami zastępującymi rzeczy realne. Odkrywa związki między konkretnymi przedmiotami a ich nazwami. Jest zdolne do wyciągania logicznych wniosków i prawidłowego rozwiązywania zadania, gdy może wykonać określone działania na konkretach. W początkach nauki dziecka nawet takie działania arytmetyczne, jak dodawanie i odejmowanie, są czynnościami fizycznymi dokładania i zabierania, a mnożenie czynnością kilkakrotnego dokładania rzeczywistych przedmiotów. W sytuacjach bardziej złożonych musi posługiwać się czynnościami wykonywanymi na konkretach, aby zrozumieć zależności. Natomiast w sytuacjach prostych dla dziecka, posługuje się ono wyobrażeniami przedmiotów. Myślenie konkretno-wyobrażeniowe jest charakterystyczne dla dzieci 3-5 letnich.
- myślenie słowno – logiczne (pojęciowe)
Pojawia się pod koniec wieku przedszkolnego, ale jego pełny rozwój następuje w wieku szkolnym, w toku procesu nauczania. W tym przypadku nośnikiem informacji jest nie obraz i konkret jak dotychczas, ale słowo i pojęcie.
Jak wspierać rozwój poznawczy?:
- rozwijanie naturalnej skłonności dziecka do zadawania pytań i „główkowania” nad jakimiś problemami;
- pomaganie dziecku w ćwiczeniu zadawania pytań i myśleniu o tym, jak samodzielnie znaleźć na nie odpowiedzi;
- angażowanie dziecka w doświadczenia „naukowe” i różnorodne rodzaje aktywności związane np. z poznawaniem zjawisk fizycznych i matematyką. Dzięki temu dzieci zaczynają zadawać więcej pytań, stawiają hipotezy lub domysły. Działania dorosłego powinny koncentrować się na pomocy dziecku w zbieraniu danych i wyciąganiu wniosków.
Wiek przedszkolny nazwać można „wiekiem pytań”, gdyż dziecko w tym czasie zadaje wiele pytań i w ten sposób zdobywa wiadomości. Pytania świadczą o rozwoju myślenia dziecka. Odpowiedzi dorosłych na te pytania są ogromnie ważne dla prawidłowego rozwoju dziecka. Powinny one być zrozumiałe dla dzieci, zachęcać je do możliwie samodzielnego rozwiązywania zadań, do dalszego stawiania pytań.
Dzieci w wieku przedszkolnym charakteryzuje naturalna ciekawość. Najlepszym sposobem na jej zaspokojenie jest zabawa, w trakcie której dziecko ma okazję do samodzielnego poszukiwania odpowiedzi na nurtujące je pytania. Zabawa, gdzie ważny jest nie efekt końcowy, ale działanie. Takim rodzajem zabawy są eksperymenty (zabawy badawcze), które pozwalają dziecku samodzielnie odkrywać otaczający świat skłaniając je przy tym do przyjęcia czynnej postawy badacza i odkrywcy.
Zabawa badawcza pojawia się w momencie, gdy dziecko zobaczy coś, czego wcześniej nie widziało, szuka przyczyn dostrzeżonych zjawisk, odpowiedzi na pytanie: dlaczego tak się dzieje. Wykonuje coraz bardziej skomplikowane czynności, dostrzega relacje między zjawiskami i przedmiotami. Dzięki obserwacji zjawisk dziecko ma możliwość dokonywania analizy, syntezy, porównań, poszukiwania cech wspólnych i różnych. Poprzez takie zabawy doskonali swoją orientację w świecie, rozwija myślenie przyczynowo – skutkowe, odbiera nowe wrażenia estetyczne, zaspokaja podstawowe uczucia związane z realizacją potrzeby działania. Podczas wykonywania doświadczeń, pełne zadowolenie daje dzieciom możliwość działania prowadzącego do odkrycia nieznanego, a przyjemnością jest też sam proces odkrywania.
Pod wpływem rozwoju dziecka zabawy badawcze ulegają znacznym zmianom. Zmiany te związane są przede wszystkim z wiekiem i doświadczeniem dziecka. Dla dzieci młodszych, w czasie zabaw badawczych, charakterystyczne jest zachowanie metodą prób i błędów, a dla dzieci starszych zachowanie poznawcze powiązane z zachowaniami eksploracyjnymi. W miarę zdobywania doświadczeń, działania dziecka, podejmowane w czasie zabaw badawczych, są bardziej racjonalne, w efekcie szybciej doprowadzają dziecko do rozwiązania napotkanego problemu.
Zmiany we współczesnym świecie sprawiają, iż koniecznością jest przygotowanie do życia ludzi twórczych, aktywnych, samodzielnych, zdolnych nie tylko do przystosowania się do nowych warunków, ale także przeobrażania rzeczywistości. Zadaniem nauczyciela, a także rodziców w domu jest stworzenie dziecku takich warunków, w których będzie ono miało możliwość poznawania świata w sposób aktywny i poprzez bezpośredni z nim kontakt.
Taka forma pracy z pewnością uatrakcyjni zwykłe zajęcia oraz pobudzi dzieci do twórczego działania i myślenia. Poza tym ułatwi w pewnym stopniu dalszą edukację w zakresie nauk ścisłych na etapie szkoły podstawowej.
Bibliografia:
- Kwiatowska M.: Podstawy pedagogiki przedszkolnej. WSiP Warszawa 1985
- Muchacka B.: Zabawy badawcze w edukacji przedszkolnej. Wydawnictwo Naukowe AP Kraków 2002
- Okoń W.: Zabawa a rzeczywistość. Żak Warszawa1995
- Przetacznik – Gierowska M., Makiełło – Jarża G. (red): Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego. WSiP Warszawa 1992
Opracowała:
Anna Kita
